Wanneer je alleen zwarte inkt gebruikt is het toch mogelijk om de tussenliggende grijswaarden met een inkjetprinter af te drukken. Je gebruikt dan een techniek die is afgeleid van de standaard druktechniek: er worden rasters gemaakt die opgebouwd zijn uit de kleinere druppeltjes die de printer aflevert. Met een vierkantje van 16 bij 16 druppeltjes kun je in theorie de gewenste 256 grijswaarden verkrijgen. Om niet zo’n zichtbare structuur te krijgen als bij drukwerk wordt er een zogeheten 'chaotisch' raster gebruikt. Hierbij verlies je wel veel aan scherpte: van de bijvoorbeeld 1024 druppels per centimeter die de printer kan produceren ga je terug naar 64 ‘dots’ per centimeter. De printerfabrikanten hebben dat al jaren geleden aangepast: er worden meer tinten zwart, donker- en lichtgrijs gebruikt, waardoor je met dots opgebouwd uit minder pixels toch weer het gewenste aantal grijswaarden op kunt bouwen. Daarnaast wordt er ook nog een beetje kleur gebruikt om de net niet neutrale kleur van de gekozen zwarte pigmenten te compenseren, en ook meer nuances te kunnen maken.
Maar het maken van zwartwit afdrukken met een inkjetprinter kan nog beter wanneer je besluit om de mogelijkheid om kleuren afdrukken te maken gewoon opgeeft. Dat geeft dan de kans om een nog groter aantal grijstinten te gaan gebruiken. Bij het Piëzography systeem wordt daarbij ook nog gekozen voor een echt kleurloos zwart pigment dat door verdunning de verschillende grijzen oplevert.
Een systeem dat op die manier werkt is al ruim tien jaar beschikbaar. Het is in Amerika bedacht door Jon Cone en wordt daar ook gemaakt. Het is het Piëzography K7 systeem van Cone Editions. Meer informatie op hun website. Het Piëzography K7 printsysteem bestaat uit software, de quadTone RIP om de printer aan te sturen en speciale inkten voor verschillende Epson printers. Alle inkten zijn kleurloos, alleen de hoeveelheid koolstofpigment varieert waardoor een heel uitgebreide toonschaal kan worden geprint. Het systeem vereist een hiervoor gereserveerde printer en is daarmee alleen voor zeer toegewijde zwartwit liefhebbers iets dat te overwegen valt. Je moet namelijk alle kleurinkt verwijderen en dan vervangen door de speciale K7 inktset. En die is dan ook nog in enkele varianten met of zonder een kleurtint te krijgen. Gelukkig is er inmiddels ook in Nederland een optie om prints op basis van deze techniek te laten maken zodat je zelf niet hoeft te investeren in de techniek. Profotonet heeft namelijk een Epson 9890 printer voor het systeem geschikt gemaakt. Daarbij is gekozen voor de neutrale inktset dat op dit moment in combinatie met een mooi mat papier, het Innova Fibaprint wordt gebruikt. De maximale maat voor zo’n afdruk is nu 70 x 105 cm.
De meeste inkjetprinters gebruiken naast de drie soorten zwart en grijs ook nog een beetje kleur om te zorgen voor een neutrale weergave van het eindresultaat. Dat zou op lange termijn tot kleurverschillen in de afdrukken kunnen leiden wanneer de ene kleurstof wat minder langzaam verkleurt dan de andere. De Piezography K7 inkten gebruiken alleen de op koolstof gebaseerde pigmenten die nauwelijks last hebben van verouderingsverschijnselen. Voor echt archiveerbare zwartwit inkjet prints is het Piezography systeem waarschijnlijk de enige echte oplossing.
De software, de quadTone RIP, doet meer dan alleen het oplossen van de complexe toewijzing van de verschillende inkten aan de te printen grijswaarde. Door de grote variatie in beschikbare inkten kan de hele toonschaal, van zwart tot wit, keurig worden afgedrukt. De software stemt de curves van de zeven verschillende inkten precies op elkaar af om te zorgen dat de afdruk overeen komt met het origineel. Daarnaast wordt de aansturing van de printkop door de quadTone RIP ook nog eens met een veel grotere nauwkeurigheid gedaan dan de eigen Epson driver dat met de Epson inkten doet waardoor de inktdruppels veel dichter bij elkaar geplaatst worden. Een hoge scherpte is een te verwachten resultaat daarvan, naast een heel zuivere toonweergave.
Een zwartwit foto is meer dan alleen maar een foto waar de kleur uit is weggehaald. Dat is inmiddels de gangbare methode in tegenstelling tot vroeger toen je op zwartwit film fotografeerde als je het bijhorende eindresultaat wilde. Nu is, behalve bij de twee monochrome camera’s die te koop zijn, het eindresultaat in zwartwit altijd een keuze die gemaakt wordt bij het bewerken van de foto. Een nadeel is dat je je bij het fotograferen misschien wat minder bewust bent van het kleurloze eindresultaat. Je kunt je camera in een monochrome beeldstijl schakelen als je een beetje een indruk wilt krijgen van het eindresultaat. Maar het RAW-bestand bevat altijd de kleurinformatie waardoor je achteraf toch weer al de mogelijkheden krijgt om de toonschaal perfect aan te passen. Het wordt daardoor niet eenvoudiger om vooraf te zien wat het eindresultaat zal worden.
Interessant is de vraag of zwartwit je nu meer mogelijkheden biedt voor een ‘persoonlijke’ stijl bij het afwerken dan kleur. Door de grotere afstand tot de werkelijkheid vallen sommige aanpassingen minder op waardoor ze makkelijker toe te passen zijn dan in kleur. Toch is wat je als eindresultaat tegenwoordig ziet vooral erg overdreven, enorme contrasten, volledig zwart gemaakte donkere gedeeltes van de foto’s. Bij de fotowedstrijden als World Press Photo en de Zilveren Camera is er veel discussie over of dergelijke heftige aanpassingen feitelijk neerkomen op het verwijderen van informatie uit de foto, wat dan tegen de regels is. En dat terwijl de controle over het eindresultaat nu zo enorm veel beter is dan vroeger waardoor je juist meer subtiliteit kan toepassen. Heel donker hoeft niet puur zwart te zijn, heel licht geen uitgevreten wit. Wanneer je een print bij Profotonet laat maken op mat papier moet je ook je nostalgische gevoelens voor de oude chemische afdrukken laten varen, wat in combinatie met zwartwit misschien niet zo makkelijk is. In de donkere kamer was mat papier altijd een beetje een vreemde uitzondering door de vrij geringe dekking die je kon halen waardoor het er altijd een beetje ‘slap’ uitzag. Maar de moderne techniek levert ook op mat papier mooi stevig zwart met als bijkomend voordeel dat het nooit door glimmen wordt verstoord. Een moderne zwartwit foto op mat papier met een volledig beheerste toonschaal is het resultaat wanneer je alles onder controle houdt.
