Een belangrijk verschil tussen analoge en digitale fotografie is het ontbreken van materiaal bij de digitale fotografie. Terwijl je bij op film gemaakte foto’s naast de afbeelding ook de structuur van het materiaal ziet, de korrel, is er bij digitale foto’s geen materiaal. Het beeld bestaat uit getallen die door de computer in een afbeelding worden omgezet die je op je beeldscherm of printer ziet. Die getallen zijn het resultaat van de meting van de hoeveelheid elektrische lading die in de pixels van de sensor is opgebouwd op basis van de hoeveelheid licht die er opviel tijdens de opname. Maar in tegenstelling tot de korrels van de film zijn de pixels als zodanig nooit zichtbaar. Uiteraard worden er vierkantjes getoverd door de software wanneer je de foto extreem ver vergroot, maar dat is nu eenmaal de enige manier om een vlak te vullen. In het ideale geval klopt die omzetting van licht naar getal precies en zullen naast elkaar gelegen pixels waar evenveel licht opviel precies hetzelfde getal opleveren. Maar niets is echt ideaal, dus gaat er wel een swat mis, storing heet dat en die vind je in de afbeelding terug als ruis, namelijk willekeurige verschillen tussen naast elkaar gelegen pixels die eigenlijk hetzelfde zouden moeten zijn.
Het is mogelijk om de gevoeligheid van de camera anders te kiezen, tegenwoordig tot onwaarschijnlijk hoge ISO-waarden. Helaas is het niet zo dat de gevoeligheid van de pixels op de sensor daarmee wordt aangepast. Wat wordt aangepast is de versterking van het vastgelegde signaal. Naarmate de ISO-waarde hoger wordt gekozen zal de camera de belichtingsinstelling anders kiezen: er valt minder licht op de sensor, het signaal dat het resultaat is van de opname wordt minder. Maar de ruis blijft hetzelfde. En de versterking van de vastgelegde informatie versterkt beeld en ruis gelijk. Daardoor wordt de ruis steeds duidelijker zichtbaar naarmate je een hogere ISO-waarde hebt gekozen. De grens waarboven de ruis echt te erg wordt bepaalt de hoogst bruikbare ISO-instelling. De camera makers kiezen een bovengrens, de meeste fotografen blijven daar liever onder. Hoeveel ruis je aanvaardbaar vindt en hoever je dus onder de bovengrens blijft wat betreft de ISO-keuze is een kwestie van smaak.
Er zijn verschillende oorzaken voor deze storing. De temperatuur en de lengte van de belichting spelen zeker een rol, maar er is meer. Maar voor de gebruiker van de opnames is een belangrijker verschil hoe die ruis zichtbaar wordt in de foto. Dan zijn er twee soorten te onderscheiden. De ene is de gekleurde of chromatische ruis, de andere is een monochrome of helderheidsruis. De chromatische ruis is daarbij de storendste om te zien, er zijn weinig fotografen die dat mooi vinden. De monochrome ruis lijkt in elk geval in de verte op de oude korrel uit de analoge fotografie en is niet zo storend, tot het te erg wordt. Software, zowel in de camera als bij het verwerken van RAW-bestanden, kan de ruis minder zichtbaar maken, ruisonderdrukking heet dat. De keerzijde van die techniek is een afname van de scherpte.
Wanneer je om wat voor reden dan ook in het JPEG-formaat opneemt kan de camera ruisonderdrukking toepassen. Je ziet dan dat de makers er voor gekozen hebben de ruis echt weg te halen, maar de scherpte wordt ook ernstig aangetast. Zo fors is de ruisonderdrukking dat de echt hoge ISO-waarden in combinatie met JPEG als opnameformaat eigenlijk niet bruikbaar zijn.
Neem je op in RAW dan moet en mag je zelf kiezen. De standaard-instellingen van Camera RAW halen de chromatische ruis weg, behalve bij de extreme ISO-waarden. De monochrome ruis blijft zichtbaar. Ik vind dat niet zo erg, maar je kunt de instellingen anders kiezen. Kies je voor maximale ruisonderdrukking dan verdwijnt de scherpte. Door vervolgens ook de instelling voor de details maximaal te zetten komt er scherpte terug, en blijft de ruis bijna onzichtbaar. Hoe goed dit werkt hangt overigens erg af van het onderwerp, waar de foto scherp is en de afmetingen van structuren in je foto. Wanneer je ruis gaat verwijderen moet je altijd heel goed kijken hoe het resultaat er uit ziet. De andere instelling, die voor de verscherping, zal minimaal een deel van de ruisonderdrukking weer ongedaan maken.
Er is ook speciale software om ruis uit je foto weg te halen. Die van het bedrijf Topaz vind ik van buitengewone kwaliteit. Er blijven veel meer details bewaard dan bij de verwerking in de gangbare software. Het is zeker de moeite waard om er naar te kijken.
Hier lees je er meer over.
Korrel en ook ruis kun je zien als ongewenste onderdelen van de afbeelding. Toch hebben ze ook een functie bij het beoordelen van de scherpte. Korrel en ruis werken mee om de indruk te wekken dat er sprake is van scherpte. Het is erg moeilijk om daar doorheen te kijken.
